Ook het Malieveld is leeg. De mensen uit de zorg, het onderwijs en de politie die er enkele maanden geleden nog hun hand moesten ophouden voor een fatsoenlijk salaris, zijn nu de helden van de samenleving. Dat waren ze natuurlijk al, maar de waardering bleef uit omdat die werd overschaduwd door de overwaardering van onbegrensde economische groei en ongerichte technologische ontwikkeling.
Beide worden aangedreven door een financieel bestel dat zich volledig van haar dienende rol heeft vervreemd. Binnen dit bestel wordt ‘financiële waarde’ gecreëerd die haaks staat op het behoud van de menselijke waardigheid, waarvoor zo velen in de zorg, het onderwijs, politie, voedselvoorziening en crisismanagement zich nu dag en nacht inzetten. Beide waardepatronen lopen onhoudbaar uit elkaar.
Veerkracht in het geding
Al voor de crisis was duidelijk dat er geen gedeelde opvatting meer is over de vraag wat we tegenwoordig nog onder ‘vooruitgang’ verstaan. Hoewel we al een kleine 50 jaar weten dat de draagkracht van de aarde wordt overschreden, weten we van geen ophouden. Innovatie en verdiencapaciteit zijn de enige drijfveren geworden voor de maatschappelijke ontwikkeling. Dat komt er onverkort op neer dat de uitputting van de aarde zo efficiënt mogelijk wordt georganiseerd. Daardoor werden we al voor de Coronacrisis in toenemende mate geconfronteerd met de wereldwijde effecten van de klimaatverandering.
Tegelijkertijd boog de Nederlandse politiek zich over de aantasting van de natuur door stikstof en de uitputting van landbouwgronden. En ook maken we ons al vele decennia steeds meer zorgen over het verlies van biodiversiteit (soortenrijkdom), door grootschalige monoculturen en door het kappen van tropische bossen, onder meer voor de productie van veevoer. We weten dat verlies van biodiversiteit neerkomt op het verlies van veerkracht van de natuur. We zijn vergeten dat wij als mensen deel uitmaken van die natuur en dat onze eigen veerkracht daardoor ook in het geding is.
Waarschuwingen
We zijn ook vergeten dat bij eerdere epidemische dierziekten in de intensieve veehouderij, ook in Nederland al werd gevreesd en gewaarschuwd voor het overspringen van virussen van dieren op mensen, zoals dat nu vanuit China daadwerkelijk aan de orde is. Het ziet er naar uit dat de huidige virusuitbraak de zoveelste waarschuwing is voor de onhoudbaarheid van oneindige groei in een eindige wereld. We komen er nu achter dat de ecologische kwetsbaarheid zich doorvertaalt in economische kwetsbaarheid. Dat hebben we decennialang niet willen horen en daarvoor betalen we nu een hoge prijs.
Het is te hopen dat die waarschuwing deze keer wel wordt gehoord, nu de crisis ook ons aan den lijve raakt. Dan zou er ruimte komen voor een dialoog over de vraag wat we nu eigenlijk ‘van waarde’ vinden en wat we voortaan onder ‘vooruitgang’ willen verstaan. In deze bijzondere situatie zouden we, daarop vooruitlopend, al kunnen nadenken over ons individuele antwoord op die vragen. Veel mensen zullen zich dan realiseren dat ze niet gelukkig worden van nog meer spullen of een nog verdere vliegreis. Veel eerder gaat het om de relaties met de medemens en met de natuur waar we zo wezenlijk deel van uitmaken. Het zijn de gemeenschappelijke waarden zoals zorg, onderwijs, kunst en cultuur, sport, spel en natuurbeleving, gericht op het welzijn van alle leven, die onze ontwikkeling tot volwaardige mensen mogelijk maken.
Tijdgeest terugdraaien
De samenleving is geen natuurverschijnsel. Wij kunnen er zelf de vorm en richting aan geven die ons het meest waardevol lijkt. En tijdens de huidige crisis blijken we dat ook werkelijk te doen. Ineens komt een ander, dieperliggend waardepatroon naar boven waarin het inderdaad gaat over gemeenschappelijke waarden, hoop en mededogen. In dat dieperliggende waardepatroon komt de onomkeerbare verandering van de tijdgeest tot uitdrukking. Het nodigt ons uit om ook te veranderen en die nieuwe waarden na de crisis vast te houden.
Dat is niet bij voorbaat zonder problemen. We weten uit de geschiedenis dat na een oorlog of een crisis de oude belangen met de bijbehorende oude waardepatronen weer terugkomen. De leidende gedachte daarbij is dat we na de crisis door kunnen gaan, waar we voor de crisis waren gebleven. Maar dat gaat niet gebeuren, want de natuur zal dat niet toelaten; er is een nieuw evenwicht nodig. Maatschappelijk is dat geen probleem. De tijdgeest die zich nu aandient beweegt zich van nature in de richting van een waardevolle samenleving. Waarom zouden we daar niet in meegaan? Het is in de geschiedenis nooit gelukt om de tijdgeest terug te draaien.
Bron: Volkskrant.nl