Leidinggevenden laten zich er graag op voorstaan goed tegen kritiek te kunnen. Sterker nog: ze verzamelen zelf het liefst een sterke tegenmacht om zich heen om tot de beste resultaten te komen, zeggen ze. Jammer dat de praktijk, ook in coronatijd, anders leert. Maar de avondklok was een keerpunt. Hoe kun je als leider tegenmacht oproepen, zelfs zonder het te beogen?
Heel lang bleef het stil in weldenkende kringen. Mensen met (tegen) macht, die stiekem gniffelen als anderen harde kritiek durven spuien. Kritiek waar ze zelf volkomen achter staan, maar die ze ‘natuurlijk nooit zelf naar buiten brengen.’ Off the record, buiten het zicht van camera, microfoon of voicerecorder, fluisteren ze je graag toe: ‘Dat kan ik in mijn positie niet doen, dat begrijp je natuurlijk zelf ook wel.’
Tijdens de coronacrisis was het lange tijd goed toeven voor leiders zonder tegenmacht. Premier Rutte benadrukte keer op keer dat we het samen moeten doen en legde daarmee de tegenmachten parlement en media zo goed als lam. Talkshows vertrouwden, net als de politieke leiders, op virologen en medici. Tegengeluiden werden, ‘juist in deze moeilijke tijden’ verdacht gemaakt.
Economen moesten hun mond houden
Wie in een ziekenhuis werkte werd geacht zich achter het kabinet en het OMT te scharen. Economen moesten hun mond houden, dit ging om ons aller gezondheid en daar hebben ze geen verstand van. Hoofdredacteuren van gerenommeerde kranten besloten op eieren te gaan lopen. Pieter Klok van de Volkskrant zei op de radio dat als de angst in de samenleving groot is, we moeten proberen het eens te worden. En we tegenstellingen niet moeten uitvergroten: ‘Ik denk dat het verstandig is als land één lijn te trekken.’
Dat hij dit een paar dagen na de uitbraak van het virus zei, moet erbij vermeld worden, maar blijkbaar was de kuddegeest zo groot, dat het maanden duurden voor er eindelijk kritiek doorsijpelde. Mondjesmaat, want voor je wist werd je voor wappie uitgemaakt en maakte je jezelf monddood. Die angst was groter dan de angst voor het virus. Tót de avondklok werd ingevoerd, toen vielen de schellen van de ogen, en maakten de kranten een enorme draai.
Lockdown zwaarder dan de kwaal?
Arjan van Veelen van NRC Handelsblad trotseerde de avondklok en schrijft: ‘Waren we maar eerder boos geworden op de boven ons gestelden.’ En nog kwader: ‘Of dat verhaal (…) over hoe mijn premier druk uitoefent op wetenschappers om met adviezen te komen die hij wil. Hoe kun je van burgers vragen om wetenschap te vertrouwen als je die zelf manipuleert?’
NRC plaatste een stuk van vier intensivisten die zich afvroegen of het middel van de lockdown niet zwaarder was dan de kwaal. In een uitgebreid interview concludeerde psychiater Boudewijn Chabot (79): ‘Ouderen moeten zich nu gaan opofferen voor jongeren. We gaan hier stuk aan, het roer moet om.’ En op dezelfde dag zei de Groningse hoogleraar en IC-arts Peter van der Voort: ‘Vaccinneer dikke mannen van 50+ eerst.’ Want dat zijn de patiënten met corona op de IC.
De gewenste tegenstem klinkt duidelijk door
En ook de Volkskrant was om. Toonaangevend columnist van de Volkskant Bert Wagendorp riep op tot een OP1-verbod voor virustechnocraten. En over een selectiever IC-opnamebeleid schreef hij: ‘Zeker, het gaat om een duivels dilemma. Maar we hebben de discussie erover al veel te lang vermeden.’ In Het Parool was hoogleraar, gynaecoloog en kabinetsadviseur Jan Kremer kritisch op het kabinet: ‘Het kan niet alléén gaan om het medisch perspectief. (..) Zet in op meer vrijheid voor jongeren.’
De door leiders op papier zo gewenste tegenstem, klinkt nu in de praktijk luidt door. Onbedoeld, maar toch. Als macht en tegenmacht elkaar serieus gaan nemen kan er zowaar iets moois uit bloeien.
